[Recenzja książki] Guillermo Del Toro, Daniel Kraus - "Kształt wody"

Autor: Daniel Kraus

Tłumacz: Tomasz Biedroń

Tytuł: Kształt wody

Tytuł oryg.: The Shape of Water

Gatunek: fantastyka, sci-fi

Wydawnictwo: Zysk i S-ka

Data wydania: 27 luty 2018

Ilość stron: 431

Opis: Tajny rządowy Ośrodek Badań Kosmicznych Occam w Baltimore otrzymuje do analizy niezwykły obiekt: ziemnowodną humanoidalną istotę schwytaną w Amazonii. W laboratorium toczy się gra wywiadów i sprzecznych stanowisk: jedni naukowcy chcą stworzenie uśmiercić i zbadać jego organizm, by odkryć tajemnicę odległych podróży kosmicznych, inni natomiast proponują utrzymywać go przy życiu dla dobra postępu technologicznego. W międzyczasie pomiędzy istotą a opiekującą się nim w tajemnicy jedną z woźnych, niemą kobietą, która porozumiewa się ze stworem za pomocą języka migowego, nawiązuje się dziwna i głęboka więź…

Miłość to wbrew pozorom temat kontrowersyjny. Im bardziej obiekt naszych westchnień się od nas różni, tym większa szansa, że napotkamy wielu przeciwników w drodze do miłosnego spełnienia. Wpływ na to może mieć wiele czynników – chociażby wiek, płeć, czy jak w przypadku Elisy z Kształtu wody… gatunek. Bo o ile wszyscy wyobrażamy sobie miłość czysto człowieczą, tak już wobec innych stworów mamy pewne wątpliwości!

Wiele osób może kojarzyć Kształt wody z całkiem niedawno odbywającą się galą rozdania Oscarów 2018, film o tej nazwie zdobył bowiem aż cztery statuetki. Do tej pory byłam pewna, że to jeden z dosyć rzadkich przypadków, kiedy film przerabiany jest na książkę. Jak się okazało, wcale tak nie jest! Najpierw powstał pomysł, który Daniel Kraus (autor powieści Kształt wody) wyłowił ze snów. Opowiedział o nim znanemu reżyserowi – Guillermo del Toro, który uznał, że właśnie to będzie tematem jego następnego filmu. Początkowo scenariusz miał się opierać na książce, którą Daniel Kraus pisał, ostatecznie powstały jednak dwa odrębne dzieła, z czego scenariusz został ukończony szybciej, niż książka. Oczywiście zarówno film, jak i powieść mają ze sobą dużo wspólnego – niektóre zdarzenia się pokrywają – ale to wciąż dwie różne perspektywy historii Elisy i jej ukochanego stwora.

Aby napisać tę recenzję, specjalnie obejrzałam film. Chciałam bowiem porównać oba te dzieła i ostatecznie zadecydować, która wersja bardziej przypadła mi do gustu. Jeżeli mam popełnić akt spoilerowania samej siebie już na początku, muszę przyznać, że… zarówno film, jak i książka mają swoje wady i zalety, ostatecznie wybieram jednak wersję zekranizowaną. Dlaczego? O tym się zaraz dowiecie. 

Chciałabym powiedzieć, że wersja powieściowa Kształtu wody, to wyłącznie historia Elisy i Deus Branquia (bo tak nazwany został w książce nasz wodny stwór), przez całą powieść odnoszę jednak wrażenie, że to nie oni wiodą tutaj trym. W przeciwieństwie do filmu, przeważa tutaj Strickland – czyli nasz psychopatyczny wojskowy, który działa pod skrzydłami generała Hoyta. Z jednej strony cieszyło mnie, że jak w przypadku wielu postaci, które się tutaj pojawiły, również Strickland zyskał miejsce na wytłumaczenia swoich postępowań, niemniej jednak wolałabym, aby było w tym wszystkim więcej Elisy, bo to jej historia najbardziej przyciągała.

Kształt wody to bardzo psychologicznie i filozoficznie rozbudowana powieść. Pojawia się tu znikoma ilość dialogów, częściej uraczeni jesteśmy długimi, przepełnionymi emocjami opisami. Muszę przyznać, że pod względem stylu powieść wygląda naprawdę znakomicie. Nawet, kiedy nic szczególnego się nie działo, a akcja odchodziła na dalszy plan, bardzo przyjemnie czytało mi się o tym, co w danym momencie robią poszczególne postacie, a przede wszystkim o tym, co czują. Niestety, mniej więcej po połowie książki uznałam, że Daniel Kraus przesadził z ilością zbędnych opisów. Owszem, były miłe w odczycie, ale jednak połowa tych historii nie wprowadzała niczego nowego, przez co miałam wrażenie, że stoję w miejscu. Gdyby tak skrócić powieść i usunąć zbędne wątki, myślę, że wtedy książka mogłaby przebić film, niestety, nie cofniemy już czasu.

Skupmy się teraz na zaletach książki, bo wbrew pozorom, jest ich naprawdę dużo. Jak już wspominałam, książka ma bardzo dobrze zarysowaną sferę psychologiczną. Dzięki temu jesteśmy w stanie zrozumieć, dlaczego Strickland postępował w taki, a nie inny sposób. Dowiadujemy się, że jest człowiekiem po nie byle jakich przejściach (i że przydałyby mu się wakacje spędzone w psychiatryku), zwyczajnie nie jest sobie w stanie poradzić z niektórymi wspomnieniami. Ja bym to po cichu nazwała zespołem stresu pourazowego. Prawdopodobnie gdyby nie wyprawa do Amazonii, skąd został przywieziony stwór, Strickland mógłby być trochę… normalniejszy. Nie powiem jednak, że mu współczuję, bo był jedną z tych postaci, która narobiła największego hałasu. Gdyby nie on, prawdopodobnie ta powieść byłaby zdecydowanie lżejsza, ale to moim zdaniem tylko zaleta, bo nie było zbyt cukierkowo.

Przedstawiona bliżej została również żona Stricklanda – Lainie. W filmie pojawia się tylko w bodajże dwóch scenach i kojarzyła nam się z idealną żoną lat 60, która ma we władaniu calutki dom i nie popełnia nawet najmniejszego błędu, zupełnie jakby była robotem. W powieści jest ona ciekawszą postacią, zdecydowanie mniej sztuczną. Dowiadujemy się, co czuje, co sądzi o swoim mężu i przy okazji zapoznajemy się z jej historią. Pan i pani Strickland są zdecydowanie najbardziej rozwiniętymi – w przeciwieństwie do filmu –postaciami. Przynajmniej dzięki książce jesteśmy w stanie zrozumieć ich postępowanie. Inni bohaterowie, jak Giles (artysta, przyjaciel Elisy), Zelda (jej przyjaciółka), czy Hoffstetler (rosyjski doktor pracujący w laboratorium, będący równocześnie sowieckim szpiegiem), nie miały już tak bardzo rozbudowanej historii. Fakt, dowiadujemy się o nich zdecydowanie więcej niż w filmie, co jest wielkim plusem, ale nie jest to dla nas zaskoczenie, ponieważ wielu z tych rzeczy można było się domyślić wyłącznie po samym oddaniu się w ręce ekranizacji. Już tak ogólniej patrząc na bohaterów – muszę przyznać, że byli naprawdę dobrze wykreowani, szczególnie jeżeli chodzi o emocje, które odczuwali. Można powiedzieć, że każdy z nich był samotny na swój własny sposób, co autor genialnie przedstawił.

Osobny akapit poświęcę Elisie i Dewończykowi (jak nazywał stwora doktor Hoffstetler). Fakt, w filmie ich wątek został przedstawiony subtelniej i jakoś tak grzeczniej, za to w książce w poszczególnych momentach było trochę… ostrzej. Dodatkowo co mi przypadło do gustu, było o wiele więcej sytuacji z nimi w roli głównej i stanowiły one moją ulubioną część tej powieści. Jeżeli mam być szczera, to nic w filmie nie zostało przedstawione identycznie jak w książce. W poszczególnych scenach było dużo, dużo zmian, chociażby w tej łazienkowej, gdzie nasza nieziemsko-ziemska para się obściskiwała, czy na samym końcu, gdzie musieli uciekać. Zarówno film, jak i książka sadowią się jednak w kategorii „dobrze wykonane”, jeżeli chodzi o Elisę i stwora. Kocham ich i w kinowym, i papierowym wydaniu. Dodatkowy plus dla książki za to, że mogliśmy zapoznać się z myślami woźnej-niemowy. Było mi to potrzebne, aby zrozumieć niektóre z jej nieskomentowanych słownie zachowań.

Kształt wody porusza różne problemy, co idealnie oddają bohaterowie. Trauma, niemożność odnalezienia się w realiach doczesnego życia, ograniczenia, zniewolenie, rasizm, i przede wszystkim samotność. Autor nie podaje nam tego jak na tacy, dlatego dodatkową frajdą jest samoczynne rozszyfrowywanie, co miał nam do przekazania.

Jeżeli mam być szczera, aby Kształt wody był idealny, połączyłabym zarówno film, jak i książkę – z książki wzięłabym na pewno różne dodatkowe, ale cenne sceny, które nie pojawiły się w ekranizacji, rozwinęłabym również historię traumy Stricklanda, aby lepiej go zrozumieć; to rozszerzyłoby czasowo film, który chwilami wydawał mi się pędzić za szybko. Jak widać, książka poszła w drugą stronę, a autor trochę przedobrzył.

Moim zdaniem Kształt wody to książka będąca kwintesencją zarówno ludzkości, jak i jej braku. Historia Elisy i stwora to tylko zwieńczenie, a zarazem połączenie wszystkich tych wątków, które pojawiły się w książce. Przyznaję, że powieść czytało się przyjemnie, ale na pewno sporo zmian bym tutaj wprowadziła. Niemniej jednak była to lektura, którą miło będę wspominać, chociażby ze względu na ilość poruszanych, często kontrowersyjnych tematów.

Ocena: 6/10

Tak poza recenzją... Przyznajcie, że okładka jest genialna!

Za egzemplarz dziękuję:

STREFA CYTATÓW:

         – Najinteligentniejsze stworzenia – mówi łagodnym tonem – często wdają z siebie najmniej dźwięków.

         – Nie! W moim kinie! Jest deszcz w moim kinie!

         –  Chce pan, żebym poświadczył cud czy ma pan na myśli przeciek?

         – To my go skrzywdziliśmy. Przywlekliśmy go tutaj. Torturowaliśmy go. Jaki będzie następny krok, Leo? Jaki gatunek wytępimy? Może siebie samych? Mam nadzieję. Zasłużyliśmy na to.